Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach
oraz Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie,
Katolickie Centrum Kultury w Krakowie
i Galeria Krypta u Pijarów

zapraszają na wystawę: Kultura niezależna w Kościele w latach 80.

Otwarcie wystawy 11 lutego 2010 r. o godz. 10,
w Galerii Krypta Pijarów w Krakowie,
przy ul. Pijarskiej 2.

Wystawa została przygotowana przez Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej IPN w Katowicach w ramach projektu edukacyjnego Rok Kultury Niezależnej, jest próbą przybliżenia wydarzeń artystycznych i zjawisk kulturowych, które w dekadzie lat 80. znalazły swe miejsce w świątyniach katolickich na terenie całego kraju. Na 37. panelach, w układzie chronologiczno-problemowym, pokazane zostały poszczególne dziedziny aktywności artystycznej twórców, którzy w latach 80. korzystali z gościnności Kościoła: od teatru, poprzez sztuki plastyczne, muzykę, film i kabaret. Przedstawiono również Tygodnie Kultury Chrześcijańskiej oraz najważniejsze inicjatywy organizowane przy pomocy i zaangażowaniu biskupów, księży i świeckich. Na wystawie wykorzystano materiały ze zbiorów instytucji i osób prywatnych m.in.: Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Archiwum OO. Karmelitów na Piasku w Krakowie, Archiwum Parafialnego w Piekarach Śląskich, Centrum Kultury Katolickiej Mistrzejowice, Fundacji Ośrodka Karta, Klubu Inteligencji Katolickiej w Katowicach, Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Społecznego Komitetu Pamięci Górników Poległych 16 grudnia 1981 r. Opracowanie merytoryczne wystawy jest dziełem pracowników OBEP IPN w Katowicach: Roberta Ciupy, Łucji Marek i Bogusława Tracza.

Autorem koncepcji artystycznej całości prezentacji jest Jerzy Kalina, artysta w latach 80. związany z ruchem kultury niezależnej. Był przyjacielem ks. Jerzego Popiełuszki, tworzył oprawy plastyczne do odprawianych przez księdza Mszy św. za Ojczyznę.

Wystawę będzie można oglądać do 27 lutego 2010 r.,
od wtorku do soboty
w godzinach 13.00-17.00.

***

„Upłynęło zaledwie kilkanaście lat, a prawie nie wspominamy już Ruchu Kultury Niezależnej. Jakbyśmy wstydzili się, że z własnej woli i zdeterminowani dramatycznym czasem, zrobiliśmy coś niezwykłego i wartościowego. Minęło więc kilkanaście lat i półgębkiem wspominamy lata, w których Kościół stał się u nas autentycznym obszarem wolności. Daliśmy się zagłuszyć tym wszystkim, którzy wmawiali, że niezależna sztuka tamtych lat to było narodowo-ojczyźniane kajdaniarstwo, że była to religiancka histeria i biadolenie robione za zachodnie pieniądze” – pisał (dziesięć lat po upadku systemu komunistycznego) z nutą smutki prof. Stanisław Rodziński, artysta, malarz, aktywny uczestnik niezależnych inicjatyw kulturalnych .

Opisując historię lat 80., skupiamy się głównie na wydarzeniach politycznych i dramatycznych momentach historii, pamiętamy o zmaganiach władzy i opozycji, a zapominamy o wielkim dorobku ruchu kultury niezależnej, która była jednym z najważniejszych elementów „społeczeństwa podziemnego”.

Rok Kultury Niezależnej to projekt edukacyjny Instytutu Pamięci Narodowej pod patronatem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, we współpracy z Radą Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa, Narodowym Centrum Kultury i Stowarzyszeniem „Pokolenie”. 20 lat po upadku systemu komunistycznego IPN zwraca uwagę na rolę, jaką w polskiej drodze do niepodległości odegrała kultura niezależna. Od maja 2009 r. do czerwca 2010 r. IPN stara się przybliżyć – zwłaszcza młodemu pokoleniu – twórców kultury niezależnej i ich dzieła. W całym kraju organizowane są konferencje popularnonaukowe, panele dyskusyjne, spotkania z twórcami, wystawy, spektakle, koncerty, happeningi, które mają na celu przywrócić pamięć o niezależnej fotografii, plastyce, teatrze, filmie, radiu i telewizji, literaturze, „bibule”, wydawnictwach podziemnych, muzyce, satyrze, poczcie podziemnej, a także o roli Kościoła jako mecenasa, animatora i „parasola ochronnego” tych przedsięwzięć.
W latach 80. (szczególnie po wprowadzeniu stanu wojennego) Kościół katolicki otworzył obiekty sakralne oraz budynki kościelne przed artystami i ich niezależną sztuką. Przestrzeń kościołów stała się „sceną”, na której bez ingerencji cenzury twórcy mogli wykrzyczeć prawdę artystyczną i doświadczyć poczucia wolności. W ramach realizacji powyższego projektu Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej IPN w Katowicach stara się przypomnieć wkład i zasługi Kościoła katolickiego dla ruchu kultury niezależnej lat 80. i odzyskania wolności. W grudniu 2009 r. zorganizowało na Jasnej Górze konferencję naukową oraz wystawę „Kościół a kultura niezależna”, a w roku bieżącym przygotowuje trzy panele dyskusyjne w istotnych dla tego zagadnienia miastach Polski. W dniu 21 lutego 2010 r. w Katowicach wspomnieniami podzielą się twórcy i artyści środowiska katowickiego oraz wrocławskiego, 11 lutego w Krakowie środowiska krakowskiego, a w marcu w Warszawie środowiska warszawskiego.
Organizowana, pod patronatem Przewodniczącego Rady Miasta Krakowa,11 lutego w Sali Obrad Rady Miasta Krakowa w Krakowie konferencja panelowa „Symbioza Kościoła krakowskiego z kulturą niezależną w latach 80.” oraz wystawa na temat ówczesnych inicjatyw kulturalnych obecnych w kościołach na terenie całego kraju w Galerii „Krypta Pijarów”, ma na celu przypomnienie i utrwalenie w świadomości społecznej tych przedsięwzięć oraz wkładu ich twórców w odzyskanie wolności. Konferencja została podzielona na dwie części. W pierwszej głos zabiorą organizatorzy i animatorzy (kapłani i osoby świeckie) inicjatyw kulturalnych w krakowskich kościołach, a w drugiej części artyści i twórcy kultury niezależnej, którzy w tych kościołach występowali (m.in. reprezentanci środowiska: plastyków, fotografików, aktorów, muzyków, dziennikarzy). Głównym organizatorem przedsięwzięcia jest Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej IPN w Katowicach we współpracy z Oddziałowym Biurem Edukacji Publicznej IPN w Krakowie oraz Katolickim Centrum Kultury w Krakowie.
Kultura niezależna lat osiemdziesiątych realizowana pod auspicjami Kościoła wzmacniała ducha całego narodu i społeczności poszczególnych regionów Polski, w tym środowiska krakowskiego. Podejmowane wówczas niezależne inicjatywy kulturalne (m.in. u Ojców Karmelitów na Piasku, w Krypcie Pijarów, w Mistrzejowicach, w Kamieniołomie Jana Pawła II na Podgórzy, u Ojców Dominikanów, w Galerii KIK, w pomieszczeniach Papieskiej Akademii Teologicznej przy ul. Augustiańskiej) tworzyły przestrzeń wolności i niezależności, uczyły krytycznego myślenia i budowały solidarność społeczną. Niestety wiele z podejmowanych wówczas na terenie Krakowa działań kulturalnych nie zostało udokumentowanych i dziś żyją jedynie we wspomnieniach organizatorów, animatorów, twórców, uczestników i odbiorców.

*1. S. Rodziński, "Sztuka na co dzień i od święta", Tarnów 1999, s. 134.