Obchodzona w tym roku 150. rocznica powstania styczniowego to niepowtarzalna okazja do zaprezentowania szerokiej publiczności zrekonstruowanej i zdigitalizowanej, pierwszej adaptacji „Wiernej rzeki” Stefana Żeromskiego.
Pierwsze pokazy filmu wraz z muzyką na żywo autorstwa Michała Lorenca w wykonaniu zespołu DesOrient odbyły się w dn. 5 – 7 kwietnia br. w warszawskim kinie Iluzjon – Muzeum Sztuki.
Po niemal dwóch latach intensywnych prac w ramach projektu NITROFILM – Konserwacja i digitalizacja przedwojennych filmów fabularnych w Filmotece Narodowej w Warszawie, finansowanego przez UE, udało się skompletować całość materiałów związanych z tym najstarszym zabytkiem polskiej kinematografii, będącym ekranizacją dzieła literackiego. Wiele wskazuje na to, że kopia została zrekonstruowana w jej pierwotnym kształcie – również jeśli chodzi o oryginalny, piękny wiraż. „ROK 1863” został jednocześnie wytypowany jako czwarty z kolei tytuł, który pojawi się na płycie DVD w serii KINO POLSKIE OKRESU "WIELKIEGO NIEMOWY”, wydawanej przez Filmotekę Narodową.

O KOPII FILMU „ROK 1863”
Jest kilka powodów, dla których adaptację Puchalskiego należy uznać za bardzo ważny dla polskiego kina zabytek filmowy. Jednym z najistotniejszych jest fakt sfilmowania przez reżysera autentycznych powstańców styczniowych – siwobrodych, czcigodnych starców, którzy w jednej ze scen filmu uczestniczą w uroczystym nabożeństwie.
Z historycznego punktu widzenia jest to materiał bezcenny.
W zbiorach Filmoteki Narodowej przechowywane były dwie kopie filmu pt.: „ROK 1863”. W ramach projektu NITROFILM zostały one zeskanowane oraz przeanalizowane pod kątem merytorycznym. Dotychczas udostępniana, niekompletna kopia okazała się wersją wyprodukowaną w 1932 roku. Druga z kopii zapisana została na taśmie Agfa przed rokiem 1924 i niewątpliwie jest pierwotną wersją filmu (jak również prawie kompletną). Obie różnią się od siebie w stopniu na tyle znaczącym, że należy uznać je za dwa warianty tego samego filmu. Procesom digitalizacji i restauracji został poddany materiał pierwotny, uzupełniony o brakujące fragmenty filmu zarejestrowane na kopii z 1932 roku.

O FILMIE
Edward Puchalski, reżyser „ROKU 1863”, zaczął karierę filmową w czasie I wojny światowej, odnosząc wielkie sukcesy na terenie Cesarstwa Rosyjskiego. Po powrocie
do Polski stał się jednym z najbardziej znanych reżyserów i scenarzystów filmowych. Film powstał we wczesnym okresie funkcjonowania młodej kinematografii odradzającego się państwa polskiego. Tym bardziej należy docenić jego stronę realizacyjną, niepozbawioną jednak istotnych mankamentów, dostrzeżonych już przez recenzentów w okresie pojawił się na ekranach.
W roli rannego księcia Odrowąża wystąpił popularny w pierwszej połowie lat 20. aktor Ryszard Sobiszewski. Ten znakomity tancerz i pedagog, urodzony w 1888 roku (uczył tańca jeszcze w latach 60.), musiał zrezygnować z kariery filmowej z powodu choroby oczu. W filmie wystąpili także znani i utalentowani aktorzy teatralni, których przygoda
z filmem zakończyła się udziałem w kilku produkcjach pierwszej połowy lat 20. Stąd właśnie niepowtarzalna okazja obejrzenia w „ROKU 1863” zapomnianych aktorek – Stanisławy Chrzanowskiej czy Heleny Marcello-Palińskiej. W rolę Salomei wcieliła się natomiast Maria Hryniewiczówna.
„ROK 1863”
reż.: Edward Puchalski; zdjęcia.: Albert Wywerka; Pierwowzór literacki: powieść Stefana Żeromskiego „Wierna rzeka”; wyk.: Ryszard Sobiszewski (książę Odrowąż), Stanisława Chrzanowska (księżna Odrowążyna), Helena Marcello-Palińska (Rudecka), Antoni Bednarczyk (Rudecki), Henryk Rydzewski (oficer), Mieczysław Gielniewski, Maria Hryniewiczówna (Salomea Brynicka), Aleksander Zelwerowicz (margrabia Aleksander Wielopolski ), Kazimierz Lasocki (Szczepan Podkurek) i inni. Prod.: Phos, Polska 1922. Premiera: 7 lipca 1922

Treść filmu:
Trwa powstanie styczniowe. W bitwie pod Małogoszczem książę Józef Odrowąż odnosi poważne i rozległe rany. Cudem udaje mu się dotrzeć do dworu w Niezdołach. Panna Salomea Brynicka, krewna właścicieli majątku, z narażeniem własnego życia udziela mu schronienia. W opiece nad rannym pomaga jej wierny sługa Szczepan, nieprzychylny, jak większość chłopstwa, powstańcom. Odrowąż ukrywany przed licznymi rewizjami, przenoszony w przygotowane wcześniej kryjówki, wielokrotnie jest bliski śmierci. Oddanie i poświęcenie Salomei, sprawią jednak, że jego stan stopniowo się poprawia. Wkrótce młodzi zakochują się w sobie. Do dworu wracają państwo Rudeccy, właściciele majątku. Pan Rudecki nie mogąc znieść straty dwóch synów, którzy zginęli w powstaniu, patrząc na ruinę swej ojcowizny, wkrótce umiera. Do dworu przybywa księżna Odrowążowa. Mimo wdzięczności, jaką żywi dla Salomei nie jest w stanie zaakceptować uczucia łączącego jej jedynaka ze zubożałą szlachcianką. Wywozi syna za granicę, pozostawiając samotną i zbolałą Salomeę własnemu losowi. Niemym świadkiem wszystkich tych dramatycznych wydarzeń jest tytułowa „wierna rzeka”.

Projekt został zrealizowany przez Filmotekę Narodową w koprodukcji z Orange Polska. Finansowego wsparcia udzieliło Narodowe Centrum Kultury.

Zwiastun filmu „Rok 1863”: https://www.youtube.com/watch?v=_DSphhNe4lA&list=UU7p_E4B0Fd7XKhIB1m2AOug&index=1