Teatr74

Spektakl inspirowany tekstem Paula Claudela "Joanna d'Arc na stosie" i filmem Carla Theodora Dreyera "Pasja Joanny d'Arc", rozbity tekstem B�a�eja Tokarskiego "Maria Egipcjanka"

Wyst�pi�:

Joanna, dziewica m�czennica - Joanna Dry�
Maria Egipcjanka, ladacznica - Marta �okietek
Boska Matka, �wi�ta Tiamat - Karina Shorets
Jeffrey Dahmer, kap�an - Borys Krzyszty�ski

inscenizacja: B�a�ej Tokarski

PAY WHAT YOU WANT


"(�) gdy j�zyk i symbolika ofiary w konkretnym kontek�cie kulturowym podlegaj� r�norodnym interpretacjom, to w miejscu odprawienia obrz�du pozostaj� rzeczywiste ko�ci, po�wiadczaj�c, �e dokona� si� tam rzeczywisty ub�j. Religia jest realistyczna na �mier� i �ycie � co sytuuje j� niew�tpliwie w blisko�ci z natur�."
Walter Burkert

Schiller pisz�c swoj� "Dziewic� Orlea�sk�" uzna� �mier� na stosie za ma�o heroiczn� i �obdarzy�� swoj� bohaterk� godn� �mierci� na polu bitwy. Gdy w pierwszej po�owie dwudziestego wieku mit Joanny w zbiorowej �wiadomo�ci nabra� pe�nego kszta�tu, jej �mier� zacz�a by� postrzegana jako m�cze�stwo � wi�cej nawet: jako ofiara godna zestawie� z m�k� Chrystusa. Proces kanonizacyjny i nadobecno�� figury �wi�tej w europejskiej kulturze dope�ni� dzie�a i �mier� Joanny sta�a si� bardziej interesuj�ca ni� jej �ycie. Zauwa�alne, �e w wi�kszo�ci podr�cznik�w historii informacjom o wojnie stuletniej i postaci Dziewicy niemal zawsze towarzysz� ilustracje p�on�cej na stosie dziewczyny, nie za� kobiety w zbroi trzymaj�cej sztandar czy miecz.

Okrucie�stwo ofiary z �ycia jest nie do przyj�cia? Gdy my�limy o spo�eczno�ci, kt�ra wybiera koz�a ofiarnego i sk�ada go w ofierze bogom, trudno nam my�le� o tym inaczej ni� o perwersji. ��danie Boga, by Abraham z�o�y� w ofierze swojego syna stawia Go przed nami w r�wnie z�ym �wietle jak to, na co pozwoli� uczyni� Hiobowi. Przekonani o w�asnej wy�szo�ci pot�piamy Agamemnona, doszukuj�c si� wszystkich mo�liwych niskich pobudek w jego decyzji o ofiarowaniu Ifigenii. Buntujemy si�, gdy s�yszymy, �e Joanna dokona�a aktu heroicznego samoofiarowania, gdy by�a dla nas ofiar� bestialskich oprawc�w. Tutaj ciekawe � swoj� drog� � �e odrzucaj�c ide� ofiary, nie potrafimy odrzuci� j�zyka, kt�ry ona narzuca.

Odkrycie endorfiny, naturalnej substancji podobnej do morfiny, wydzielanej przez ludzki m�zg w stanie zagro�enia i cierpienia jest niezwykle istotne w dyskusji o do�wiadczeniu religijnym. R�wnocze�nie mo�e s�u�y� �racjonalnemu� wyt�umaczeniu ekstazy wynikaj�cej z b�lu, kt�re mia�oby przeczy� religijnym przekonaniom. Z drugiej strony dowodzi, �e ekstatyczne do�wiadczenia s� ca�kowicie realne i nie mo�na zaprzeczy� ich istnieniu. Co wi�cej, to co niekt�rzy sk�onni nazwa� s� paranoj�, okazuje si� bardzo praktyczne.

Joanna, kt�ra utraciwszy umiej�tno�� uzyskiwania epifanii (nie s�yszy ju� g�os�w), mo�e wi�c odzyska� ��czno�� ze swoimi �zwierzchnikami� dzi�ki zadawanemu jej cierpieniu. Swojej chwalebnej roli ofiary, a wi�c i �wi�to�ci, nie mog�aby uzyska� bez m�ki, kt�r� heroicznie znios�a. Dlaczego wi�c odmawiamy udzia�u w tej �wi�to�ci jej oprawcom? Bez kat�w nie mog�aby przecie� cierpie�, a wi�c � schodz�c do poziomu czysto biologicznego � w jej m�zgu nie mog�yby zaj�� procesy chemiczne prowadz�ce do ekstazy, bez kt�rej nie mog�aby doj�� do Prawdy. Oprawcy Joanny: Maria i Jeffrey dr�cz�c j� sami pobieraj� nauki (bo czy� �nauka przez cierpienie� wymaga, by by�o to bezpo�rednio w�asne cierpienie?) i maj� inny, lecz r�wny udzia� w m�cze�stwie. Zak�adaj�c, �e Joanna jest w spektaklu projekcj� czy odbiciem ich samych � nie s� katami, a cierpi�tnikami. Ojcowie Ko�cio�a ironicznie dzi�kowali przecie� swoim prze�ladowcom, za przys�ug� umo�liwienia m�cze�stwa

Oprawcy w Rouen nakazali wszystko co pozosta�o po m�czennicy zniszczy�, a jej prochy wrzuci� do Sekwany � swoj� drog�, pi�kniejszej metafory powrotu do Bogini Matki trudno sobie wyobrazi� � by uniemo�liwi� pr�by obj�cia relikwii po niej kultem. Istotnie, ofiara Joanny ma sw�j cielesny wymiar i stoi za ni� rzeczywiste cierpienie rzeczywistej dziewczyny. Przenoszenie Joanny w wymiar wy��cznie duchowy jest nadu�yciem, podobnie jak ograniczenie jej wy��cznie do cielesno�ci. W tym wymiarze do�wiadczenie religijne jest dobitnie fizyczne � mimo to, nie dysponujemy �adnymi materialnymi �dowodami zbrodni� i wszelkie �lady, o kt�rych m�wi Burkert w tym wypadku zosta�y bezpowrotnie utracone. By� mo�e dlatego Joanna tak bardzo fascynuje i nie pozwala uzna� siebie za bohaterk� dawno sko�czonego dramatu.